Prosopagnozi?Bir an için annenizi ya da kardeşinizin size bir yabancı gibi göründüğünü bir düşünün ! Kendi çocuklarınızı birbirinden ayıramadığınızı, hatta aynada kendinizi tanıyamadığınızı düşünün! Hayatınız nasıl olurdu?
Bu deneyimi yaşamak gerçekten zor. Bu nedenle şekle bakın. Her ayrıntısını tarif edebilir misiniz?
Yatay çubukları, kıvrık uçları, kesik çizgileri… Muhtemelen hepiniz bu şekli tam anlamıyla tarif edebilirsiniz. Peki tüm bunlar birleşince ne anlama geliyor, sizin için bir anlam ifade ediyor mu? Bu alfabeyi okuyabilen biriyseniz “beyin” kelimesi zihninizde canlanmıştır. Ama latin harflerinden başka bir harf tanımam diyorsanız işte tam da prosopagnoziklerin yaşadığını yaşıyorsunuz demektir.
Prosopagnozi nedir?
Gelişimsel süreçte olan bir bozukluktan ya da kafa travmalarından kaynaklanabilen prosopagnozi kişilerin tanıdığı insanların yüzlerini ayırt edememesi, ya da onları yüzlerinin içsel özelliklerinden (burun, göz, dudaklar) ayırt edememesi anlamına gelmektedir. Yüz körlüğü olarak da bilinir. Bu kişiler aynaya baktıklarında kendi yüzlerini bile tanıyamazlar!
Prosopagnozik olan Hannah isimli bir kadın sergide tanıştığı ve ondan hoşlandığını düşündüğü bir adamı lavaboya gitmek için yalnız bırakıyor ve döndüğünde onu bulamıyor. Yüzünü tanıyamadığı için herkes onun için birbirinin aynısı. Adamla sonraki karşılaşmalarında onun bir sapık olduğunu düşünerek yakın tavırlarına ters karşılık veriyor. Bu olay o kadar büyüyor ki adamın onunla dalga geçtiğini sanmasına neden oluyor ve Hannah’ın böyle bir durum yüzünden neredeyse can güvenliği tehlikeye giriyor.
Beyinde keşfedilen fusiform yüz alanı yüz tanıma süreçlerinde en aktif rol oynayan bölge. Bu alandaki hasardan kaynaklı olarak bilginin doğru iletilememesi ya da birleştirilememesi sonucunda prosopagnozik kişiler yüzde gördükleri ayrıntıları tam anlamıyla bir yüzmüş gibi algılayamıyorlar. Onlar için tüm yüz parçaları dağınık halde ve birleştiremedikleri için kişileri tanıyamıyorlar. Doğuştan gelebilir mi? sorusu hala tartışılmakta fakat bunu kanıtlamak çok zor. Çünkü doğuştan prosopagnozik olan kişiler normal görüşün nasıl olduğunu bilmedikleri için kendilerince ürettikleri ipuçları ile insanları tanıyor olabilirler.
Kültüre bağlı mıdır?
Prosopagnozisi olan çoğu insan bunu bilmiyor çünkü insanları yüz özellikleri dışında şeylerle tanımayı öğrenmiş haldeler. Birini saçıyla tanıyorlarsa o kişi saçını değiştirdiğinde tamamen bir yabancı haline dönüşebiliyor. Aslında kültürden kültüre de değişebilen bir durum. Bizim için insanların yüzlerini tanımak, onları belirgin özellikleri ile kodlamak normal geliyor olabilir. Bir de Afrikada’ki şu kabileyi düşünün ! Kabile reisi burnuna büyük bir tüy takmak zorunda. Kabiledekilerin onu tanıması için yüzüne bakmalarına hiç de gerek yok. Sadece tüyüne baksalar yeter. Bu yüzden belki de o kabilede prosopagnoziden bahsetmek çok anlamsız olacaktır.
Prosopagnozik misiniz?
“Yüz hafızam çok kötü” , “ Bana hiç tanıdık gelmiyorsunuz” cümleleriyle sık sık karşılaşıyoruzdur. Oliver Sacks’ın söylemine göre bu ifadeleri kullanan kişilerin çoğu prosopagnozik ve bunun farkında değiller. Belki bu cümleleri kuran kişi sizsinizdir. Eğer öyle olduğunu düşünüyorsanız Duchaine’nin bunu test etmek için hazırladığı bataryaya bir göz atın deriz ! Kendinizi Test Etmek İçin Tıklayın
Ayrıca propagnozi nedir için Ne İzlemeli köşemizde önerdiğimiz Katilin Yüzü filmi incelemesini de okuabilirsiniz !
Bu deneyime daha yakından bakmaya ne dersiniz?
Prosopagnosia kısa filminden kesilerek hazırlanmış bir sahnedir.
Kaynaklar
Kessler, C. (2015). Yüzü olmayan adam (1). (I. Arda, çev.). İstanbul: NTV Yayınları (2013).
