Düşünün ki asansördesiniz. Aynada kendinize bakıp, garip surat ifadeleri takınıyorsunuz . Çat! Asansör durdu. Bir yabancı asansöre bindi. Hemen köşelere ve kenarlara doğru çekildiniz. Nitekim karşınızdaki kişinin de aynı şeyi yaptığından şüpheniz yok. Ortama bir anda gerginlik, ciddiyet ve tedirginlik hakim oldu. Dikkatli bakışlarla kişiyi süzdüğünüzü inkar edemezsiniz. Bu yazıyı okurken bu durumla daha önce karşılaştığınızı hatırlamışsınızdır. Peki nedir bunun sebebi? Tekrar bir düşünelim. Minibüs veya otobüstesiniz ve yine bir yabancı yanınıza oturdu. İlk yaptığınız şey kendinizi toparlayıp yabancı olan kişiden biraz uzak durmaya çalışmak olacaktır. Dışarıyı, hatta tavanı izleyip gözlerinizi kaçıracaksınız. Bu iki olayda da neden yabancı bir kimseden uzaklaşıyorsunuz, neden bir gerginlik havası geliyor? Herkesi potansiyel katil olarak mı görüyorsunuz yoksa paranoid bozukluğunuz mu var? Yok yok sakin olun aslında tamamıyla insanın “Kişisel alan”ıyla ilgili bir durum. Buyrun birlikte görelim. Bakalım neymiş bu kişisel alan.
Git Az Öte İşe !
Middlemist ve ark, 1976’da bir üniversite tuvaletinde bu soruları cevaplayacak nitelikte zekice ve bir o kadar da ilginç bir deney tasarladılar. Üç pisuvarın bulunduğu bir tuvalette, öğrencilerin bir gözlemci yoluyla; işeme süreleri ve pisuvarın başına gelip işemeye başladığı ana kadar geçen süresi (gecikme süresi) gözleniyor. Deney için iki farklı koşul yaratılıyor. Ve tabi ki de kontrol grubu oluşturuluyor.
Kimsenin pisuvarda olmadığı, öğrencinin tek başına işediği durum.
Ortadaki pisuvarın önüne temizlik kovası konulup üzerine “Burayı kullanmayınız!” yazan bir levha yerleştiriliyor. İş birlikçi işeyici sağdaki pisuvarda öğrencinin gelmesini bekliyor. Hiçbir şeyden habersiz bir ihtiyacını görmeye gelen öğrencinin geçebileceği tek yer en soldaki pisuvar oluyor.
Burada ise en sağdaki pisuvarın önüne temizlik kovası konulup üzerine “Burayı kullanmayınız!” yazan bir levha yerleştiriliyor. İş birlikçi işeyici bu sefer ortadaki pisuvarda öğrencinin gelmesini bekliyor. Gelen öğrencinin geçebileceği tek yer bu sefer ise iş birlikçinin tam yanı. Kısaca yakın mesafe koşuluna göre iş birlikçi ile öğrenci arasında ki mesafe azaltılıyor.
Bu kadar işemeli s*çmalı deney yapmaya ne gerek var sorusu kafanızda oluştu. Bulgular bize pisuvar kullanan öğrencilerin prostata yakalandığını söylemiyor tabi ki. Ama sonuçlar bizi aydınlatmaya yetiyor. Kontrol durumda gecikme süresi 4,9 saniye , toplam işeme süresi 24,8 saniye. Uzak mesafe durumda gecikme süresi 6,2 saniye , toplam işeme süresi 23,4 saniye. Yakın durumda ise gecikme süre 8,4 saniye, toplam işeme süresi 17,4 saniye.
Peki ya nedir buradan çıkan sonuç diye düşündüğünüzü biliyoruz. Kişisel alanımız ihlal edildiğinde fizyolojik olarak bile tepkimiz gecikiyor.Kişisel alanı bizi çevreleyen bir daire gibi düşünebiliriz. Bu mesafe içerisine bir yabancı girdiğinde; asansördeki o gerginlik durumu , otobüsteki o tedirginlik anı veya deneydeki gibi fiziksel bir ihtiyaçta bir gecikme söz konusu oluyor. Vücudumuz buna programlanmış bir şekilde işliyor.
Korkuyorum Amigdala, Anlıyor Musun?
Beynimizde yer alan amigdala kişisel alan ihlali durumunda bir korku tepkisi veriyor. Burnunla burnumum değdiği bir mesafede öpüşmeyeceğimiz kesin olsa neler hissederdin. Rahatsız olur muydun? İstersen en yakınındaki insanla bunu bir dene ; veya deneme boş ver tadınız kaçmasın. Gel bir kadından konuşalım. Amigdalasının bir kısmında hasarı olan bir kadın. Bu kadına yapılan bir deneyde kendisine yaklaşıldıkça ne kadar rahat hissedip hissetmediğini derecelendirmesi (1 :çok rahatım, 10 : çok rahatsız) istenmiş. Kadın kendisine yaklaşan kişi 3 metredeyken çok rahatım der, 2 metredeyken de 1 metredeyken de hatta ve hatta burun burunayken de aşırı rahat olduğunu söyler. Fakat beyin hasarı olmayan katılımcıların bu deneyde rahatsız hissettiği mesafe yaklaşık 1,5 metredir.
Bu kişisel alan mesafesi kültürden kültüre değişkenlik gösterebilir. Örneğin Türkiye’de birini elle dürtmek çok yanlış bir davranış değilken Japonya’da kişisel alanının ihlali sayılıp rahatsız edici bir davranış olarak görülebilir. Batı ülkelerinde kişisel mesafe kısayken, bu mesafe Uzak Doğu ülkelerinde daha artmaktadır. Oysa ki Suudilerdeki konuşma mesafesi batılıları rahatsız edebilir. Bu noktada kültür amigdalanın korku tepkisini şekillendiren bir unsur olarak karşımıza çıkıyor. Tüm insanlarda amigdala var olmasına rağmen kişisel alanın belirlenmesinde kültür etkisinin yadsınamayacak derecede önemli olduğu bir gerçektir.
Asansörde, minibüste, insanlarla dip dibeyken gergin hissettiğinizde bilin ki bu gerginlik korkudan, amigdaladan. Amigdala size biri yaklaştığında fark ediyor, amigdala sizi olası tehlikelerden korumaya çalışıyor. Amigdala akıllı , amigdala gibi olun!
BONUS
Kişisel alanı ihlal edilen bir insanın verdiği tepkiler için videoyu izleyiniz!
Bizi sosyal medyadan takip etmeyi unutmayın! Yazı hakkında yorumlarınızı da aşağıdaki yorum kısmına bekliyoruz !
Kaynaklar
Dahl, M. (1 Mayıs 2015). The woman with no sense of personal space.http://nymag.com/scienceofus/2015/05/woman-with-no-sense-of-personal-space.html
Kennedy, D. P., Glsäher, J., Tyszka, J. M ve Adolphs, R. (2009). Personal spaces regulation by the human amygdala. Nat Neurosci, 12(10), 1226-1227. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2753689/
Middlemist, R. D., Knowless, E. S ve Matte, C. F. (1976). Personal space in vasion in the lavatory: Subgestive evidence for arausal, Journal of Personality and Social Psychology, 33(5), 541-546. https://www.researchgate.net/publication/21884927_Personal_space_invasions_in_the_lavatory_Some_evidence_for_arousal
Harika! Sitenizi bugün keşfettim ve aşırı derecede insan psikolojisini araştırmayı psika analizleri sosyal,bilişsel psikolojiyi seven biriyim. Yazılarınız çok güzel mizah içerikli olması ince zekalara hitap ediyor umarım geliştirirsiniz sevgiler… 🙂
video linkini yeniler misiniz lütfen görünmüyor/açılmıyor
Tabi ki 🙂
Bonzaili gencin davranışları normal bir tepki olarak görülemez , yazı güzel ama video bulmak için uğraşmamışsınız…Kaliteyi dibe vurdu..
Ben ondan veya onlardan korktuğum için değil de onun veya onların tedirgin olmaması adına göz göze gelmemeye çalışıp, biraz uzaklaşırım. Özellikle dik durmayan biriyse daha da uzak dururum tedirgin olmaması adına. Aynı şekilde metro , minibüs gibi taşıtlardayken de aynı davranışlarımı sürdürürüm. Bunu şöyle de değerlendirebilirsiniz ; Erkeksiniz , önünüzde bir kadın var sollayıp geçiyorsunuz. Bir nevi görgü kuralı gibi fakat kültüre ve gözlemlediğim insan(lar)a göre değişir.
İşeme mevzusundan yola çıkarak kişisel alana değinmeniz HARİKA olmuş.Kapalı tuvaletlerde bile yan taraf doluysa bir tarafı boş bırakıp öyle tuvalet seçen bir milletiz. Kişisel alanımız biraz dar ama son nesildir bu konuda büyük bir değişim söz konusu. Diğer yazılarınızı şiddetle takip ediyorum. Hep böyle kalın 🙂