Hayatınızda kimi model olarak görüyorsunuz? Sizce rol model aldığınız kişiye benziyor musunuz? Küçük bir çocuk örnek aldığı kişilerden ne derece etkilenebilir? Davranışlarımız küçük yaşlarda gözlem yoluyla şekillenebilir mi?
Albert Bandura yaptığı çalışmalar sonucunda “sosyal öğrenme kuramı”nı ortaya koymuştur. Bu kurama göre çevre ve biliş gelişimin 2 önemli anahtarıdır. İnsan bilişi çevresel koşullardan etkilenir ve onlarla değiştirilebilir. O zaman Bandura’nın kuramını göz önüne aldığımızda rol model olmanın ne kadar önemli olduğunu ortaya çıkarabiliriz. Çocuklar erken yaştan itibaren çevresindeki kişilerin davranışlarını gözlemlemeye çalışırlar. Bu gözlemler daha sonrasında çocuğun kendi davranışları halini almaya başlar. Yani bir bebek önceleri sadece yüzünün şeklini karşısındakinden gördüğü gibi değiştirirken, daha sonra bunu nerelerde yapması gerektiğini öğrenir ve bilinçli bir şekilde yapmaya başlar. Bunu düşündüğünüzde çocuklarımız üzerinde ne kadar etkimiz olduğunu tahmin etmişsinizdir. Yaptığımız her davranış, söylediğimiz her söz onların bir sonraki gelişim evresinde yerleşecek olan bir davranışı doğurabilir. Yani çocuklarımızı hamur gibi yoğurabiliyoruz !
Bandura bizim davranışlarımızın çocuklarımız üzerinde nasıl bir etkiye yol açtığını ispatlamak için bir deney düzenlemiştir. Sosyal öğrenme deneyinde bazı çocuklara bir film izletiliyor. İzletilen filmde, “Bobo doll” adı verilen bir oyuncağa bağırıp küfür eden, onu tekmeleyen bir yetişkin görülüyor. Bunu izleyen çocuklar, daha sonra teker teker oyuncakla dolu bir odaya alınıyorlar. Tam oyunlarının ortasında, biri gelerek bu oyuncaklarla artık başka bir çocuğun oynayacağını söylüyor. Oyuncak dolu odadan çıkarılan ve hayal kırıklığına uğratılan çocuk, içinde daha az oyuncağın bulunduğu bir başka odaya alınıyor. Bu odadaki oyuncakların arasında “Bobo doll” da bulunuyor. Filmi izleyen gruptaki çocukların,“Bobo doll”a daha saldırgan davrandıkları gözlemleniyor. Bandura, bir sonraki deneyinde, bir manipülasyon daha yapıyor. Şiddeti uygulayan kişi bir grup çocuğa izletilen filmde ödüllendiriliyorken, diğer çocuklara izletilen filmde cezalandırılıyor. Sonunda ödül olan filmi izleyen çocuklarda, şiddet davranışı daha fazla gözlemleniyor. Ancak sonunda ceza gören birini izleyen çocuklar, davranışı yapmaktan kaçınıyor.
Sosyal Öğrenme Nasıl Oluşuyor?
Bu deneylerde de görüldüğü gibi çocuklar (gözleyenler) gözlemledikleri davranışlardan çok kolay bir şekilde etkilenebiliyorlar. Bu süreçte 4 aşamayı çok net bir şekilde gözlemleyebiliyoruz.
1-Dikkat: Çocuk modelin davranışlarını gözlemeli ve algılamalıdır.
2-Hatırlama (Zihinde Tutma): Çocuk gözlediği davranışı belleğine kodlamalı ve onu daha sonra hatırlamak üzere tekrar etmelidir.
3-Davranışa Dönüştürme: Zihinde tutulan davranışlar uygun durumlar oluştuğunda bedensel olarak sergilenir.
4-Güdülenme: Model alınan davranışlar sonucunda çevreden olumlu geri dönüşler alındığında, bu davranışların sergilenme sıklığı artacaktır.
Sosyal öğrenme kuramına göre derste arkadaşını rahatsız eden bir arkadaşının ceza aldığını gören çocuk, o davranışı yapmamayı tercih edecektir. Fakat dışarıda oynarken diğerler çocuklarla alay eden birinin, grup içerisinde daha popüler olduğunu gören bir çocuk bu davranışları yapmaya meyilli olacaktır. Popülarite onun için bir ödül halini almıştır ve kendisi de o ödüle ulaşmak için gereken davranışları sergilemeyi seçecektir. Ebeveynleri sürekli tartışan bir ortamda büyüyen çocuğun, yetişkinliğinde ilişkilerinde bu tarz problemler yaşama olasılığı artacaktır. Çünkü birbirine saygı duymayı ebeveynlerinden gözlemleyememiştir. Her zaman için böyle olacağını söyleyemeyiz. Fakat gelişimin ilk yıllarında öğrenilenler yaşam boyu davranışlarımızı şekillendirmede çok önemlidir.
Tüm bunlar çocuklarımıza neden rol model olmamız gerektiğini açıklıyor. Aslında toplumda hepimiz birbirimizin rol modeliyiz. Sosyal öğrenme kuramı ile baktığımızda küçük ya da büyük olmamız hiçbir şeyi değiştirmiyor. Hepimiz birbirimizden bazı davranışları kapabiliyoruz. Bu nedenle karşımızdakinde bir davranışı değiştirmek istiyorsak söylemek yerine göstermemiz daha doğru olacaktır. Herkesin bir anda TV dizilerini izlemeyi bırakıp her gün başarılı insanların hayatını anlatan belgeselleri izlediğini düşünün! Sizce bazı şeylerin olumlu yönde değişmesini sağlayabilir miydi? Ya da herkesi bırakıp sadece kendi ailenize odaklanın. Sosyal öğrenme kuramı ile çok güçlüsünüz. Çocuğunuzun bir davranışı benimsemesini istiyorsanız; önce kendiniz benimseyin ve ona nasıl yapıldığını gösterin 🙂
Bobo Doll Deneyi’ni merak edenler aşağıdaki videoyu izleyebilirsiniz !
Kaynaklar
http://www.bilgibulucu.com/ogrenme-psikolojisi/ogrenme-psikolojisi-sosyal-ogrenme-kurami-bandura/
Santrock, J. W. (2014). Yaşam boyu gelişim. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
